W powszechnej wiedzy Konstytucja 3 Maja była ostatnim zrywem I Rzeczpospolitej, która jednak nie miała szans na przetrwanie. Są tacy, którzy uważają, że może
gdyby jej nie uchwalono, nie byłoby II i III rozbioru, a Polska w jakieś formule przetrwałaby. Wszak kilka lat później nastała epoka Napoleońska, który pokonał wszystkich naszych zaborców. Jak więc było naprawdę?
Konstytucja 3 Maja była wyjątkowa. Po pierwsza do czasu jej uchwalenia Polska i Litwa funkcjonowały jako Rzeczpospolita Obojga Narogów. Teraz stawały się jednym państwem. Mało kto o tym pamięta. Po raz pierwszy od 400 lat sejm nie przyznawał szlachcie przywilejów, a je odbierał. Istotny był zwłaszcza fakt likwidacji osławionego liberum veto, a także zrównał polityczne prawa mieszczan i szlachty, pozbawiał ich jednocześnie szlachty nie posiadającej ziemi. Tak zwana gołota była wykorzystywana w największym stopniu przez magnatów i była idealnym przykładem osławionego warcholstwa i nie dbania o dobro ojczyzny. I jeszcze rzecz najważniejsza, Polska stawała się monarchią dziedziczną, po Stanisławie Auguście Poniatowskim tron miał objąć Fryderyk August z dynastii Wettynów, wnuk króla Polski Augusta III Sasa (został później władcą Księstwa Warszawskiego).
Czy to wszystko mogło się udać? Trudno jednoznacznie powiedzieć. Rzeczpospolita, która w 1772 roku straciła sporą część terytorium, m.in. Żywiecczyznę i część obecnego rejonu Bielska-Białej, nie miała tylu zasobów, by konkurować z sąsiadami gospodarczo i militarnie. Z drugiej strony Polska zawarła sojusz z Prusami i została przez zachodniego sąsiada zdradzona. To właśnie było jednym z głównych powodów tego, że Stanisław August przystał w końcu do targowiczan, Polska przegrała wojnę z Rosją (choć mało mówi się i pisze o sukcesach wojsk Józefa Poniatowskiego i Tadeusza Kościuszki) i w konsekwencji do II rozbioru. Po jego dokonaniu Rzeczpospolita była już tylko maleńkim państewkiem, który skazany był za zagładę.
Mamy więc obowiązek świętowania 3 Maja, bo to był początek drogi naszego kraju do normalności, która jest obecnie. To Sejm Wielki uchwalił powołanie 100-tysięcznej armii, czyli takiej, jaką mniej więcej mamy obecnie. To ten sejm poprawiał sytuację chłopstwa, którzy byli ciemiężeni przez szlachtę. To w Konstytucji 3 Maja znalazł się zapis o trójpodziale władzy. Zamysł Kołłątaja, Poniatowskiego, Małachowskiego, Potockiego i innych można oceniać różnie, ale na Konstytucji 3 Maja opierały się wszystkie pozostałe ustawy zasadnicze, także i ta, która obowiązuje obecnie.
Brak komentarzy